در فوریه 2015، کمیسیون اروپایی، سند راهبردی تشکیل اتحادیه انرژی اروپایی را با هدف گذار به ایجاد سیستم انرژی پایدارتر، رقابتی تر، ایمن تر و انعطاف پذیر در برابر تغییرات آب و هوایی تصویب کرد. ابلاغیه “اتحادیه انرژی” کمیسیون اروپایی، بیانگر تدارک اتحادیه‌ای با راهبرد جامع انرژی است. اتحادیه‌ای که هدف کلی آن رسیدگی سریع به موضوع تغییرات آب و هوایی با گسترش انرژی‌های تجدید پذیر است و همزمان اهدافی چون بهبود سطح بهره‌وری انرژی و آغاز طرح مهم زیربنایی و تکمیل بازار واحد انرژی را نیز در دستور کار دارد.

به باور رئیس شورای اتحادیه اروپایی، باید یک اتحادیه انرژی برای تأمین ذخیره گاز مورد نیاز اتحادیه اروپایی تشکیل شود، چون وابستگی کنونی به انرژی روسیه، اروپا را تضعیف می کند. روسیه، بیش از یک سوم نفت و گاز مصرفی اتحادیه اروپایی را تأمین می کند. بحران روسیه و شرق اوکراین درس روشنی به اروپا داده، و آن اینست که وابستگی بیش از حد به انرژی روسیه، اروپا را تضعیف می کند

و بالاخره، اتحادیه اروپایی باید جامعه انرژی فعلی را که سال ۲۰۰۵ برای گسترش بازار گاز اروپا به سمت شرق بنیاد گذاشته شده، با هشت همسایه شرقی اش تقویت کند. بعد از بحران انرژی سالهای ۲۰۰۶ و ۲۰۰۹ در اروپا، که صورتحساب بدهیهای معوقه بین کیف و مسکو منجر به قطع صدور گاز روسیه به غرب اروپا شد، اتحادیه اروپایی امنیت انرژی اش را بالا برده، ولی تاکنون وابستگی اش به واردات نفت و گاز – به ویژه از روسیه – نه تنها کمتر نشده بلکه تامین امنیت عرضه برای دولتهایی که بیشترین وابستگی را به گاز طبیعی روسیه دارند، موجد زیربنای اساسی برای تحقق مابقی اهداف انرژی در اتحادیه اروپایی است. برای مثال تمرکز بر گاز طبیعی می تواند منجر به پیشرفتهایی در طرحهای بلند پروازانه کربن‌زدایی شود. در صورت اقدام به ایجاد یک بازار یکپارچه گازی از سوی اتحادیه، بازار بیش از پیش رقابتی خواهد شد.

دو بعد اصلی، سیاستهای آب و هوایی و انرژی در اتحادیه اروپایی را تشکیل می دهد که شامل مشارکت اتحادیه اروپایی برای تحقق اهداف برنامه کاهش گازهای گلخانه ای تا سال 2030 به میزان 40 درصد مطابق با مصوبات شورای اروپا در اکتبر 2014 و افزایش سهم انرژی های تجدیدپذیر اتحادیه اروپایی تا سال 2030 به میزان 27 درصد می باشد. برای تحقق این هدف یعنی تشکیل اتحادیه انرژی اروپایی انعطاف پذیر، ژان کلود یونکر، رئیس کمیسیون اروپایی یک سند راهبردی پنج بعدی را پیشنهاد داده است.

امنیت انرژی، همبستگی و اعتماد متقابل برای تنوع بخشی عرضه منابع انرژی (به خصوص گاز) به منظور بهبود همکاری بین دولتهای عضو، برجسته سازی نقش قدرتمندتر اروپا در بازارهای جهانی انرژی و توسعه اقتصاد کم کربن.
توسعه بازار انرژی داخلی با تمرکز بر اجرا و روزآمدسازی بخشهای سخت افزاری (مانند خطوط لوله) برای ارتباط با بازارهای جهانی و همچنین بخشهای نرم افزاری برای از بین بردن موانع قوانین همگرایی و در نهایت افزایش همکاریهای منطقه ای با همسایگان و حرکت به سوی سیستم انرژی مشارکتی (مصرف کنندگان)؛
تمرکز بر افزایش بهره وری انرژی، به ویژه در بخشهای زیرساختی و حمل و نقل؛
حرکت به سمت کربن زدایی از اقتصاد، تدوین اجرای سیاست آب و هوایی تا 2030 و دستیابی به رهبری جهان در انرژی های تجدیدپذیر.
پژوهش، نوآوری و رقابت پذیری. تمرکز بر توسعه فناوریهای تولید منابع داخلی به ویژه تجدیدپذیر انرژی، شبکه های هوشمند، جذب و ذخیره کربن و فناوری هسته ای.

چالش عمده همچنان به بحث تغییرات آب و هوایی مربوط است که در پی توافق کنفرانس تغییرات اقلیمی 2015 در پاریس تعهدات جدیدی را برای کشورها ایجاد کرده است. بر همین اساس نیز همه اعضا برای مقابله با افزایش دما و کاهش گازهای گلخانه‌ای، می بایستی سیاست حمایت از انرژی های کم کربن را دنبال کنند، حال آنکه برخی اعضاء همچنان به دستورالعمل های مشترک اتحادیه در این باره عمل نمی کنند.

دیپلماسی انرژی، در قلب سیاست خارجی اتحادیه اروپایی قرار دارد. با توجه به آنکه از دیرباز موضوع انرژی همواره چالشی فراملی برای اروپا بوده بدینصورت که عمدتا روابط راهبردی این قاره را با همسایگان تامین کننده انرژی از جمله روسیه مختل کرده است، از همین رو تلاشهای مضاعفی برای کاهش وابستگی به انرژی روسیه صورت گرفته است. این سیاست با رویکرد امنیت دسته جمعی انرژی بر متنوع سازی منابع، مسیرهای انتقال و عرضه کنندگان انرژی تکیه دارد.

تشکیل یک اتحادیه انرژی فرصتی مناسب برای بهبود ظرفیت اروپا جهت مدیریت خطرات ژئوپلیتیک و ژئواکونومیک است. هرچند که بالفعل شدن این فرصتها با چالشهایی از قبیل بی‌اعتمادی میان دولتهای عضو و همراه نشدن آنها با سیاستهای انرژی اتحادیه اروپایی مواجه است. از همین رو اتحادیه اروپایی باید مجموعه منسجمی از ابزارها را برای ایجاد هماهنگی و اعتماد میان اعضا و نهادهای اروپایی ایجاد نماید.

نیلوفر احدیان/ کارشناس ارشد روابط بین الملل